Jak projektować z troską o zdrowie psychiczne?
10 października obchodzimy Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Inicjatywa ta, zapoczątkowana przez Światową Federację Zdrowia Psychicznego (WFMH) w 1992 roku, ma za zadanie edukować społeczeństwo i zachęcać do otwartej rozmowy o zdrowiu psychicznym. Tegorocznym motywem jest zdrowie psychiczne w miejscu pracy, “It is time to Prioritize Mental Health in the Workplace”, czyli “Czas postawić zdrowie psychiczne w miejscu pracy na pierwszym miejscu”. Uważam jednak, że warto przyjrzeć się tematowi nieco szerzej.
W ciągu ostatnich kilku(nastu) lat nastąpiła ogromna zmiana w postrzeganiu zdrowia psychicznego. Jeszcze nie tak dawno temu zaburzenia psychiczne były stygmatyzowane, a osoby dotknięte nimi często spotykały się z niezrozumieniem i izolacją. Wiele osób wstydziło się przyznać do swoich problemów z lękiem, depresją czy innymi problemami, co prowadziło do tego, że nie szukały pomocy. Dziś społeczeństwo zaczyna bardziej rozumieć i akceptować fakt, że zdrowie psychiczne jest równie ważne jak zdrowie fizyczne. Stygmatyzacja związana z zaburzeniami psychicznymi, choć nadal istnieje, ulega stopniowej redukcji, a kampanie świadomościowe i działania organizacji zdrowotnych przyczyniają się do tego, że ludzie czują się bardziej komfortowo, otwarcie rozmawiając o swoim samopoczuciu i zdrowiu psychicznym.
Niewątpliwie przyczynił się do tego również znaczący rozwój wiedzy naukowej na temat zdrowia psychicznego. Jeszcze w latach 90. i 00. wiele zaburzeń psychicznych było słabo rozumianych, a narzędzia diagnostyczne były mniej precyzyjne. Rozwój neurobiologii, psychologii klinicznej i psychiatrii pozwolił na lepsze zrozumienie mechanizmów leżących u podstaw takich zaburzeń jak depresja, zaburzenia lękowe, schizofrenia czy zaburzenia osobowości. Dzięki badaniom nad funkcjonowaniem mózgu i nowoczesnym metodom obrazowania mózgu, takim jak fMRI, lepiej rozumiemy, jak zaburzenia psychiczne wpływają na strukturę i funkcjonowanie mózgu. Co więcej, rozwój farmakologii oraz psychoterapii dał ludziom skuteczniejsze narzędzia do leczenia i radzenia sobie z objawami.
Zwiększająca się rola zdrowia psychicznego w debacie publicznej wynika z rosnącej świadomości, jak duży wpływ ma ono na ogólną jakość życia. Problemy psychiczne nie tylko wpływają na nasze codzienne funkcjonowanie, ale mogą prowadzić do trudności w relacjach, pracy czy nauce. Pogłębienie wiedzy oraz włączenie wątków o zdrowiu psychicznym do debaty sprawia, że powoli staje się ono także priorytetem w miejscach pracy.
Coraz więcej firm i organizacji wprowadza programy wsparcia psychologicznego, co jest wynikiem rosnącego zrozumienia, że zdrowy umysł sprzyja efektywności i kreatywności, ale też może wspierać osoby w walce z wypaleniem zawodowym. Niektóre firmy zdają się również rozumieć, że tryb życia, w tym nadmierny stres, presja zawodowa, a także niekiedy cyfrowa izolacja, wpływają na zdrowie psychiczne i próbują na swój sposób wychodzić naprzeciw potrzebom.
Projektowanie z myślą o osobach z zaburzeniami psychicznymi
Razem z upowszechnianiem się wiedzy i uwrażliwianiem otoczenia, rośnie również świadomość osób projektujących. Co za tym idzie, nowo powstające produkty, usługi i przestrzenie coraz częściej powstają z myślą o włączaniu osób z zaburzeniami psychicznymi. Oczywiście wymaga to zrozumienia ich potrzeb, ale także środowiska, które promuje dobrostan psychiczny w sposób inkluzywny. Chociaż może to czasem stanowić wyzwanie, a nawet wzbudzać opór i niechęć części zespołów, są pewne drobne rzeczy, które warto wdrożyć na dobry początek.
Dostępność i prostota
Osoby z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja czy zaburzenia lękowe, mogą odczuwać trudności w koncentracji i przetwarzaniu informacji, dlatego staraj się tworzyć rzeczy w taki sposób, by były intuicyjne i łatwe w obsłudze. Minimalistyczne interfejsy, jasna nawigacja i prosty język mogą znacząco ułatwić korzystanie z produktów i usług.
Bezpieczeństwo i komfort
Przestrzenie offline i online, w których przebywają osoby doświadczające zaburzeń psychicznych, powinny zapewniać poczucie bezpieczeństwa i komfortu. Dotyczy to nie tylko szpitali, gabinetów terapeutycznych czy miejsc pracy. Ważne jest, aby miejsca czy produkty były zaprojektowane z myślą o redukcji bodźców, które mogą wywoływać stres lub lęk, np. zbyt jasnego światła, hałasu czy intensywnych animacji. Osoby z różnymi zaburzeniami, np. sensorycznymi, mogą reagować silniej na określone bodźce, takie jak dźwięki, zapachy czy faktury. Projektując, zwracaj uwagę na detale i unikaj elementów, które mogą nadmiernie stymulować zmysły, a także dawaj osobom używającym danego rozwiązania możliwość wyboru i dostosowania go do siebie i swoich potrzeb.
Język bez stygmatyzacji
Zamiast używać słów, które mogą pogłębiać stereotypy, mów i pisz o zdrowiu psychicznym w sposób neutralny i pełen szacunku. Unikaj wyrażeń, które mogą być krzywdzące, np. „szalony” czy „nienormalny”. Zamiast tego warto skupić się na empatii, mówiąc np. „osoba z depresją” lub „osoba zmagająca się z zaburzeniami lękowymi”.
Empatia
A skoro już o tym mowa, to na koniec zostawiłam najważniejsze: aktywne słuchanie, nieocenianie i dawanie przestrzeni do wyrażania swoich potrzeb, uczuć i obaw.
