Prosty język, inkluzywny język. Czy w ogóle musimy wybierać? [część 1]

Komunikacja jest nieodłącznym elementem naszego życia, dlatego kluczowe jest stosowanie języka, który jest zarówno prosty, jak i inkluzywny. Prosty język pozwala na zrozumienie treści przez szeroką grupę odbiorców, podczas gdy inkluzywny język gwarantuje, że nikt nie zostaje wykluczony z komunikacji ze względu na swoją tożsamość czy sytuację. Jak pogodzić je ze sobą?

Prosty i inkluzywny język nie są ze sobą sprzeczne. Wręcz przeciwnie, mogą ze sobą doskonale współgrać. Ich użycie w mowie i piśmie może stanowić wyzwanie, zwłaszcza w języku polskim, lecz niech cię to nie zniechęca. Polszczyzna jest bardzo bogata i skomplikowana, w związku z tym w niektórych sytuacjach trudno stosować prosty język bez utraty precyzji. Nie jest to jednak niemożliwe. Zacznijmy od definicji, by w kolejnych artykułach skupić się na praktycznej części.

Prosty język

Prosty język (en. plain language, PL) to sposób tworzenia treści dostosowanych do zwykłego człowieka. Osoby projektujące stosują go, aby ich przekaz był klarowny i zrozumiały dla osób o różnym poziomie wykształcenia i doświadczenia. W praktyce prosty język opiera się na powszechnie używanych słowach i konstrukcjach zdaniowych. Unika natomiast skomplikowanych zwrotów, długich zdań i specjalistycznego słownictwa – slangu, żargonu, skrótów.

W języku angielskim obok plain language występuje również easy language (inaczej Easy-to-Read, E2R). Nie są to jednak synonimy. Easy language, czyli łatwy język, jest jeszcze bardziej uproszczony niż plain language i stosuje się go w przypadku osób z trudnościami w uczeniu się lub mających problemy z czytaniem.

Inkluzywny język

Inkluzywny język (inaczej: włączający język, en. inclusive language) to podejście do komunikacji, które uwzględnia różnorodność tożsamości i doświadczeń odbiorców. Wymaga on używania słów i konstrukcji, które nie sugerują żadnych uprzedzeń ani wykluczeń ze względu na płeć, orientację seksualną, pochodzenie etniczne, tło kulturowe, doświadczenie czy inne cechy. Wymaga to od osób projektujących świadomości różnorodności i zrozumienia jej skutków dla komunikacji, ale również otwartości na nowe słowa i określenia.

Jak połączyć te dwa podejścia w praktyce?

Jak wspomniałam wyżej, prosty i inkluzywny język nie są ze sobą sprzeczne. Wręcz przeciwnie, mogą doskonale współgrać. I chociaż prosty język wymaga użycia powszechnie znanych słów, a inkluzywny wrażliwości na językową ewolucję, da się je pogodzić.

Warto dążyć do świadomości językowej i edukować się na temat inkluzywnego języka. W miarę jak język i społeczeństwo ewoluują, tak samo powinno się rozwijać nasze podejście do komunikacji. To, co było akceptowalne w przeszłości, może już nie być odpowiednie dzisiaj. Dlatego ważne jest, aby być elastycznym i gotowym do adaptacji w zakresie używanego języka.

Prosty język i inkluzywny język to podejścia, które można ze sobą doskonale pogodzić. Wspierają one klarowność komunikacji i respektowanie różnorodności tożsamości i doświadczeń odbiorców. Stosując je razem, możemy tworzyć bardziej efektywne i inkluzywne przekazy, które docierają do szerszego grona odbiorców. Dlatego nie musimy wybierać między prostym a inkluzywnym językiem — możemy korzystać z obu, dostosowując się do kontekstu i potrzeb naszych odbiorców.

Jak to działa w języku angielskim?

Język angielski jest bardzo elastyczny i pozwala na łatwe stosowanie zarówno prostego, jak i inkluzywnego języka. Dzięki temu jest on przykładem tego, jak można skutecznie łączyć oba podejścia w praktyce.

Prosty język opiera się na wykorzystaniu powszechnie rozumianych słów i prostych konstrukcji zdaniowych. Jest to szczególnie ważne w komunikacji biznesowej, prawnej, medycznej oraz w urzędowych dokumentach, gdzie jasność przekazu jest niezbędna. Przykłady takiego podejścia to unikanie skomplikowanych terminów prawnych czy medycznych, a także stawianie na krótkie, zrozumiałe zdania.

Z kolei inkluzywny język skupia się na uwzględnianiu różnorodności tożsamości i doświadczeń odbiorców. To podejście ma na celu eliminację wszelkich form dyskryminacji i wykluczenia w komunikacji. Przykładowe kroki w tym kierunku to używanie płciowo neutralnych zaimków, takich jak "they/them," zamiast "he" lub "she," oraz unikanie stereotypów związanych z płcią, rasą, orientacją seksualną czy pochodzeniem etnicznym.

Innym przykładem może być stosowanie inkluzywnego języka w połączeniu z prostymi konstrukcjami zdaniowymi. Na przykład, zamiast mówić "every man is required to perform this task" można użyć bardziej inkluzywnego sformułowania: "every person must do this". W ten sposób zachowujemy jasność komunikatu, jednocześnie unikając wykluczających konstrukcji językowych często spotykanych w treściach urzędowych czy regulaminach stron.

Od czego zacząć stosowanie prostego i inkluzywnego języka?

Poniżej znajdziesz 5 kroków, od których możesz zacząć przygodę z prostym i inkluzywnym językiem.

1. Unikaj skomplikowanych zwrotów i specjalistycznego słownictwa
   W wielu dziedzinach istnieją specjalistyczne terminy, które mogą być niezrozumiałe dla osób spoza danego obszaru. W takich przypadkach warto skorzystać z prostego języka i dostosować terminologię do grupy docelowej.
2. Włączaj różnorodne perspektywy
   Gdy tworzysz treści, pamiętaj, że różne grupy ludzi mogą mieć różne punkty widzenia i doświadczenia. Staraj się uwzględnić te perspektywy, aby treść była bardziej inkluzywna. Pytaj o opinię i uwagi różnych osób, zwłaszcza użytkowników z grup, których temat dotyczy, aby unikać przypadkowych błędów i wykluczeń.
3. Unikaj uprzedzeń i stereotypów
   Podczas tworzenia treści unikaj używania słów lub zwrotów, które mogą budzić uprzedzenia lub stereotypy wobec określonych grup. Przykładem może być unikanie generalizacji i uogólnień.
4. Sprecyzuj swoje intencje
   W treściach używających bardziej skomplikowanego języka, warto uwzględnić krótkie wyjaśnienia lub definicje trudniejszych terminów. To pozwoli zarówno na zachowanie precyzji, jak i zrozumiałości.
5. Testuj swoją komunikację
   Przed publikacją ważne jest przetestowanie swoich treści na różnych grupach docelowych. Poproś osoby o różnych doświadczeniach i poziomach wykształcenia o opinię, aby upewnić się, że przekaz jest klarowny i dostępny dla wszystkich.

Warto również pamiętać, że w dzisiejszym świecie komunikacja nie ogranicza się jedynie do tekstu pisanego. Multimedia, takie jak obrazy, filmy, i dźwięki, także odgrywają istotną rolę w przekazywaniu informacji. Staraj się, aby także te elementy były dostępne i uwzględniały różnorodność publiczności.

Połączenie prostego i inkluzywnego języka może znacząco polepszyć jakość komunikacji i uczynić ją bardziej dostępną dla różnorodnych odbiorców. To podejście sprzyja budowaniu bardziej zrozumiałych i pozbawionych wykluczeń przekazów, które lepiej docierają do ludzi o różnych doświadczeniach i poziomach wykształcenia. Dlatego warto inwestować wysiłek w rozwijanie tych umiejętności i praktykować je w codziennym życiu. Chociaż na początku może to się wydawać trudne, nie zrażaj się – próbuj, czytaj, testuj, pytaj i konsultuj.

To pierwsza część cyklu o prostym i inkluzywnym języku. W kolejnych poznasz przykłady i dobre praktyki związane z językiem polskim, zwiększaniem dostępności multimediów, a także narzędzia, które ułatwią ci pracę z takimi treściami.